Zaterdag 14 mei 2016
m.k.a. Kees Kuiper
09.00 Liturgiek (ThO)
Huiswerk: module 3 blz. 106-108 Lied 233 (1973) / Lied 662 (2013) “Heer, komt in deze tijd”.
Bespreking: 4.3.3 De Paastijd, na zeven weken uitlopend op het Pinksterfeest (tweede oogst).
[youtube https://www.youtube.com/watch?v=womAg1DqcM8&w=640&h=360]
10.15 Liturgiek (ThO)
Bespreking: paragraaf 2.1 Opgang
– bemoediging “Onze Hulp” door de gemeente te zeggen/zingen
– groet “welkom” door ouderling uit te spreken (<> dominee)
Bespreking: paragraaf 2.2 Intrede
Vorm A: oecumenisch/voor-reformatorisch (“bedelaars”)
Vorm B: protestants/reformatorisch (“zondaars”)
C Voorbeelden en varianten
Liedboek 2013:
291 t/m 298 (gezongen gebeden)
291abc/292/194/121a (muziekvoorbeelden)
297 (drempelgebed/openingsvers)
Bespreking: paragraaf 2.2.2 Intredelied
C Voorbeelden en varianten
Liedboek 2013:
271 t/m 290 (algemene intredeliederen)
271/284/285 (aansteken van de kaarsen)
204 t/m 224 (morgenliederen)
281 (intredelied)
463 (Advent)
500/501 (Kerst/Epifanie)
91a (veertigdagentijd)
600/630 (paastijd)
360/670 (Pinksteren)
972/273 (sacramenten)
347/348/612 (Doop)
377/382 (Avondmaal)
Antifonen:
450 (3e Advent)
437 (4e Advent)
659/652 (6e Paaszondag)
[youtube https://www.youtube.com/watch?v=492fj7XIMIc&w=640&h=360]
11.15 Gemeentezang (TJB)
Bespreking: module 9 hoofdstuk 3 Praktische voorbeelden
3.1 Het vóór-reformatorische kerklied
3.2 Het middeleeuwse volkslied
3.3 Het volks- en kunstlied uit de renaissance
[youtube https://www.youtube.com/watch?v=FI815mcAq-Q&w=640&h=360]
3.4 Het Duitse reformatorische kerklied
3.5 De Geneefse psalm
3.6 Het kantionaallied
Huiswerk: aanleren nieuw lied uit Liedboek 2013 (Brenda)
[youtube https://www.youtube.com/watch?v=pErZfVirUVUc&w=640&h=360]
Bijvoorbeeld rond Hemelvaart en/of Pinksteren (liederen 660 t/m 702)
TIP: kijk ook eens op http://www.liedboekzettingen.nl/ voor zettingen
Oefenen: slaan tactus major, minor, driekwarts en vierkwarts maat
Lees daarvoor module 9 hoofdstuk 6 Het leiden van de gemeentezang
12.30 Algemene Muziekleer / Solfège (TJB)
Huiswerk: module 1 hoofdstuk 3 herhalen en 4 bestuderen (handboek)
Zaterdag 16 april 2016
m.k.a. Rudi Diekstra tot 10.15 uur
z.k.a. Kees Kuiper
09.15 Orgel & Orgelbouw (JgP)
Bespreking huiswerk: module 7 hoofdstuk 2.1 (illustratie: orgel Fonteinkerk)
-
- Windkast en ventielen
-
- Registermechaniek
-
- Wellenbord
Via Siebe Reiding gaan we eens kijken bij F.R. Feenstra Orgelrestauratie, Grootegast.
Geplande datum voor een kerkorgelexcursie naar Grootegast: zaterdag 25 juni 2016.
10.15 Literatuurspel
Femmique Klaster: Johann Pachelbel – Choral plus Partita 1 over Freu dich sehr, o meine Seele
[youtube https://www.youtube.com/watch?v=m_ek0elxhI0&w=640&h=360]
11.15 Algemene Muziekleer / Solfège (TJB)
Bespreking huiswerk: module 1 hoofdstuk 4 opgaven 4.3.5 t/m 4.3.8 en 4.4 t/m 4.4.5
12.30 Gemeentezang (TJB)
Jan Top: Lied 648 2 april 2016
Bespreking module 9 hoofdstuk 2 Kennis van alternerende praktijken aan de hand van de liederen 158 en 203 uit Liedboek 1973
Zaterdag 2 april 2016
m.k.a. Femmique Klaster en Kees Kuiper
09.00 Muziekgeschiedenis / Hymnologie (Jellegeert Postma)
Bespreking huiswerk: module 2 hoofdstuk 3.7
3.7 De Reformatie: Luther, Calvijn en Zwingli
De “melodisten” Maistre Pierre en Loys Bourgeois.
Claude Goudimel: gefigureerde zettingen voor koren met
– de melodie in de tenorligging
– steeds terugkerende motieven
– gebruik van kerktoonsoorten
Bekende stadsorganisten: van Noordt, Lustig en Sweelinck
10.00 Orgel & Orgelbouw (Jellegeert Postma)
Via Siebe Reiding gaan we eens kijken bij F.R. Feenstra Orgelrestauratie, Grootegast.
10.15 Gemeentezang (Jellegeert Postma)
[youtube https://www.youtube.com/watch?v=w1SjnSW8D-s&w=640&h=360]
11.30 Liturgiek / Dienstwerk (Thijs Oomens)
Bespreking huiswerk: blz. 101-105 reader aan de hand van de diensten rond Pasen 2016 in de Terpkerk te Burum.
– Witte Donderdag, Goede Vrijdag en Stille Zaterdag worden liturgisch als één geheel beschouwd (votum-zegen).
+ Witte Donderdag: Woord & Tafel met Kyrie, Gloria en Credo. Psalm 67 klinkt door in Lied 564a & 564b (2013).
+ Goede Vrijdag: centraal staan de zgn. “kruismeditatie” (Revius) & “het beklag van God” (‘Hagios ho Theos’).
+ Stille Zaterdag: de nachtwake van Pasen of ook de “moeder van alle nachten” met Doop(gedachtenis) en Tafel.
Twee vormen voor het ‘Lucinarium’ (Intocht van het Licht): zie Dienstboek blz. 127, blz. 133 en blz. 147 e.v.
Zaterdag 12 maart 2016
m.k.a. Kees Kuiper en Wim Wilts (na 10.00).
09.00 Muziekgeschiedenis / Hymnologie (Jellegeert Postma)
Bespreking huiswerk: module 2 hoofdstuk 3.5 tot 3.7
3.5 Luistervoorbeelden
– motet (Clemens non Papa)
– chanson (Thomas Crequillon)
– anthem (Thomas Tallis)
Let op: afwisseling tussen tonica & dominant (“pre-fugatisch”)
[youtube https://www.youtube.com/watch?v=5Qx41wFiRWU&w=640&h=360]
3.6 Protestantse koraalkunst
Woord en liederen in de volkstaal (invloed Luther)
vgl. Johan Walther’s gezangenboek en “koraalmotetten”
vgl. nieuwe alternatim-praktijk (gemeente/koor/orgel)
3.7 De Reformatie
Kerk & staat en geloof & politiek (invloed Calvijn)
Versnelling ontwikkelingen door uitvinding boekdrukkunst.
– Muziek beluisteren. Let op: vorm/tijd/zangstem
– Chanson is tegenhanger van motet (niet geestelijk, maar wereldlijk)
– Muziek van Palestrina is syllabisch (veel noten op een lettergreep)
– In Engeland anthem: volkstaal, en minder polyfoon (moest hoorbaar zijn). Vaak voorimitatie
– Lutherse liturgie in landstaal. Alternatim-praktijk en instrumentele begeleiding. Veel liederen uit Gregoriaanse hymnen
10.15 Orgel & Orgelbouw (Jellegeert Postma)
Huiswerk: module 7 hoofdstuk 2 (lezen en maken)
11.15 Gemeentezang (Jellegeert Postma)
Huiswerk: module 9 hoofdstuk 3 (nog te bespreken)
Huiswerk: een psalm met de cantus firmus in de sopraan (vgl. Goudimel) m.n. Jan en Femmique
Huiswerk: twee liederen over de Lijdenstijd met voorspel, drie coupletten plus registraties
11.15 Algemene Muziekleer / Solfège (Tymen Jan Bronda)
Huiswerk: module 1 hoofdstuk 1 opgaven 1.1.7 t/m 1.1.11 (tactus minor – oud)
Huiswerk: tactus proportionatus oefenen met Liedboek (1973) 70 en 226 (oud)
Huiswerk: module 1 hoofdstuk 4 opgaven 4.2.4 t/m 4.2.6, 4.3.5 t/m 4.3.8 en 4.4
Geoefend met ritmisch dictee /ternaire maastsoorten /polymetriek /Tactus
Tymen Jan Bronda: een deel gemeentezang en een deel theorie.
Theorie: 4.4 graag uit werkboek en 3 uit het handboek.
Kees: zou jij een Lied willen voorbereiden voor gemeentezang?
Geen voorkeur, als het kan iets passends voor de 40 dagen tijd
12.30 Liturgiek / Dienstwerk (Thijs Oomens)
– Judica betekent recht. 5e zondag in 40-dagen tijd. Passend hierbij is ps. 42
– Palmzondag en Passiezondag hebben een tweeledig karakter. Intocht en lijden. Twee kleuren: rood en paars. Bijpassend lied: gez. 173 (oude liedboek, Heden Hosanna, morgen kruisigt hem)
– Dienstboek blz. 111. Nieuwe liedboek 549-556. Lied 550 is een bewerking van de Zacharia-tekst. Symbool van ezel: zachtmoedigheid. Speelsheid in de muziek
– Paasfeest drie dagen: Witte donderdag, Goede vrijdag, Paaswake
– NB. In Liturgiek spreken we van paascyclus (40 dagen tot pasen) en Pasen tot Pinksteren (50 dagen) / en de kerstcyclus
– Paascyclus niet verwarren met cyclus in stille week (Tridiuum)
– Witte donderdag in oude samenlevingen eigenlijk vrijdag. Aandacht voor het Avondmaal en voetwassing (Johannes)
– Witte donderdag begint met Onze hulp en de Zegen wordt zaterdagavond uitgesproken
– Goede vrijdag veel stilte. Lezingen, zingen en grote voorbeden voor alle nood en lijden
– Zie blz. 130 dienstboek
– Vrijdag naar zaterdag. Lichten in de kerk uit. Stille zaterdag. Paaskaars naar binnen brengen. In Protestantse traditie (zie blz. 127) kruismeditatie
– Beklag van God. Ruimte voor meditatief muziekmoment. Klacht God over ontrouw (zie blz. 128). Zie lied 585.
Door de volgelingen van Jezus, -zeg nu maar voor het gemak- door de Christelijke kerk, is vanaf het begin het Joodse Paasfeest in ere gehouden met dien verstande dat men aan de inhoud daarvan toevoegde de gedachtenis van Jezus’ lijden, sterven en opstanding. Jezus’ neergang in het graf en zijn opstaan daaruit zag men als uitdrukking van de bevrijding uit het slavenleven in Egypte, waarbij Israël neerdaalde in de Rode Zee om daarna er weer uit op te staan als vrije mensen op weg naar hun eigen beloofde land. De oude kerk beleefde Jezus’ gang door de dood naar de opstanding als de bevrijding uit Egypte doorheen de zee. En dat vierde zij in een nachtelijke dienst van donker naar licht. D.w.z. wanneer de duisternis inviel van de avond vóór Pasen kwam de gemeente samen en bleef dan heel de nacht bijeen tot het aanlichten van de nieuwe dag. En in die z.g. ‘nacht der nachten’ hield men de gedachtenis van de uittocht uit Egypte én Jezus uittocht uit dit leven naar de morgen der verrijzenis. Dus één grote nachtelijke viering van het Paasfeest.
Later –en we hebben het dan over de vierde eeuw na Christus- ontstond de behoefte om de viering van dit feest uit te breiden en daarbij de historische volgorde in acht te nemen. Dus op de avond vóór (goede) vrijdag het laatste Avondmaal te gedenken, vervolgens op de vrijdag zelf stil te staan bij Jezus’ dood en tenslotte in de nacht van zaterdag op zondag zijn opstanding te vieren. De ene viering van Pasen werd dus in onderdelen uiteen gelegd. Eén van de redenen daarvoor was het feit dat de christenen van Jeruzalem (en veel pelgrims die zich bij hen voegden) graag de verhalen van Jezus’ dood en opstanding precies op de in het evangelie vermelde tijdstippen wilden beleven (en zelfs nog op dezelfde plaatsen: avondmaal in de Opperzaal, goede vrijdag in de kerk op Golgotha en paasnacht in de grafkerk). Het was eigenlijk één doorlopende kerkdienst, drie dagen lang. Deze praktijk is -met vallen en opstaan- bewaard gebleven in de Christelijke kerk tot op de dag van vandaag.
We spreken nu van Witte Donderdag, Goede Vrijdag, Stille Zaterdag en Paasdag, waarbij de indruk wordt gewekt dat het om vier dagen gaat, maar die donderdag doet alleen in naam mee. Zoals gezegd beginnen we Pasen op de donderdagavond, waarbij we de joodse dagindeling in ere houden die wil dat een nieuwe dag niet om 0.00 uur begint maar al eerder n.l. wanneer de avond valt en het donker wordt. De donderdagavond is dus in feite het begin van de vrijdag en zo komen we tot de drie dagen van Pasen: vrijdag, zaterdag en zondag. En gedurende die drie dagen komen we drie keer als gemeente samen, waarbij er a.h.w. één doorlopende dienst wordt gehouden. U zult dat laatste kunnen merken aan het feit dat de openingswoorden ‘Onze hulp” enz., alleen aan het begin van de donderdagavond klinken en de zegen pas uitgesproken wordt aan het einde van de zaterdagavond, om aan te geven dat wat we doen op donderdagavond, vrijdag en zaterdagnacht in feite één grote kerkdienst is.
De witte kleur van de kleden in de kerk maakt duidelijk dat de viering van het (laatste) Avondmaal geen begrafenismaaltijd is maar naar Pasen verwijst… Uit de vaste lezing van Exodus 12, over de maaltijd die voorafgaat aan de uittocht uit Egypte, blijkt de samenhang met het Joodse Paasfeest. Vaak klinkt het verhaal van de voetwassing door Jezus, die daarmee getekend wordt als dienaar en knecht des Heren. Zijn volgelingen/gemeenteleden ontvangen de opdracht om ook zo te leven. Aan het eind van de dienst kan de tafel helemaal leeg gemaakt worden als teken van de ontlediging van de Heer; er wordt daarbij gelezen over Getsemane.
Goede vrijdag:
Eigenlijk is de samenkomst vandaag heel eenvoudig en bestaat uit twee delen: de lezing van het lijdensverhaal en de voorbeden voor kerk en wereld. Een gebedswake dus.
In de geschiedenis is daar nog een element bijgekomen: het z.g. ‘Beklag van God’ als meditatie onder het kruis. Het is een omschrijving van Micha 6, 3-4 waar de Heer zijn volk aanklaagt. Het gevaar ligt hierbij op de loer dat de indruk wordt gewekt –juist op deze vrijdag- dat de Joden de schuld hebben aan Jezus’ kruisiging. Dat is een gruwelijk misverstand dat in het verleden enorme ellende heeft veroorzaakt. Om dit te voorkomen wordt in het Dienstboek voorgesteld om dit beklag Gods te beginnen met het vers van Revius ‘Het zijn de Joden niet, Heer Jezus, die u kruisten’. In de liturgie wijzen we nooit naar anderen maar weten allereerst onszelf aangesproken! Overigens zijn er voor de traditionele tekst van het Beklag de laatste jaren ook alternatieven geschreven, die vaak gebruikt zullen worden.
Stille zaterdag:
Een dag van stilte en bezinning: de schepping houdt a.h.w. haar adem in vanwege wat er allemaal gebeurd is en gebeurt. Aan het einde van de dag gaan we de paasnacht in Vergeet ook nu niet dat in het bijbelse denken een nieuwe dag begint bij het invallen van de duisternis van de voorafgaande nacht; vandaar:
Paasnacht/paaswake:
Deze nacht wordt genoemd ‘de nacht aller nachten’ of ‘moeder van alle nachten’. Het is het hoogtepunt van het kerkelijk jaar: viering van het mysterie van Jezus’ opwekking uit de dood.
De liturgie ziet er ongeveer als volgt uit. Wanneer het donker geworden is komt de gemeente bijeen in de stilte die ons rest van Goede vrijdag en meteen is er besef dat er meer is dan rouw alleen. Daartoe wordt de nieuwe paaskaars aangestoken en door de kerk gedragen: alleen dit licht van Christus schijnt in de donkere kerk. Gemeenteleden steken vervolgens hun eigen paaskaarsje aan aan het grote licht en langzaam zal het kerkgebouw van licht vervuld worden. Vervolgens waakt de gemeente door te luisteren naar een reeks van schriftlezingen die vertellen over de hoofdmomenten van Gods weg met ons: van schepping tot en met Jezus’ opstanding. Daar hoort in ieder geval bij het verhaal over de doortocht door de Rode Zee, weg uit het slavenhuis, óp naar het beloofde land. Tegen deze achtergrond heeft een vernieuwing van onze doopgeloften plaats, soms ook met doop van kinderen of volwassenen: gedoopt in Jezus’ dood en met Hem opgestaan tot een nieuw leven. Inmiddels is de kerk versierd met witte kleden en bloemen en baadt in het licht. Je ‘voelt’: het is Pasen!
Een goede paasviering toegewenst!
Thijs Oomens